Wat je niet in de geschiedenisles leert

Moldavië heeft een heel andere achtergrond dan Nederland. Soms vergeet je dat de geschiedenis van een land een grote rol speelt in de mentaliteit van de bevolking. Ik hoor soms verhalen waar je mond van open zakt, en hoewel sommige van die verhalen over vroeger gaan, gaan sommige over een zeer recent verleden (lees: vorige week). Het zijn de verhalen die je niet hoort tijdens een geschiedenis les over het communisme. Maar dat betekent niet dat ze minder waar zijn.

In de tijd van het communisme had iedereen werk. Je kreeg zelfs een bekeuring als je doelloos en werkeloos op de straat rond hing. Er was werk voor iedereen, voedsel voor iedereen en mensen hadden zelfs de mogelijkheid om geld te sparen. Natuurlijk waren er mensen die niet zo hard werkten en maar deden alsof. Zoals die mannen die werden betaald om op de tractor rond te rijden en te ploegen. Ze werden gecontroleerd door het dieselpeil van de tractor. En dus waren er mensen die de hele dag niets zaten te doen op de tractor en aan het eind van de dag de diesel in de sloot laten lopen.

Veel mensen verlangen terug naar de tijd van het communisme. In alle tijden en plaatsen hoor je het geklaag van ouderen dat het vroeger beter was (komt zelfs al in het oude testament voor), maar toen ik aan de jongeren vroeg of het vroeger beter was beantwoordden ze bevestigend. Er was genoeg eten en er was werk voor iedereen. Goed, er was niet veel vrijheid of intellectuele uitdaging. Zoals een jongen het zei: ‘s ochtends laat je je hoofd, gedachten en gevoelens thuis en stap je op de bus naar je werk. Daar werk je zonder na te denken totdat het tijd is om weer naar huis te gaan. Het deed mij denken aan het liedje over Berlijn. Wat is vrijheid waard als je honger lijdt? Wat is vrijheid waard als je niet rondkomt van het kleine salaris en de voedselprijzen alleen maar blijven stijgen?

In de tijd van het communisme was de munteenheid de roebel. Moldavië was een van de rijke landen in de Sovjet-Unie. Maar van de een op de andere dag werd de sovjetroebel vervangen door de Moldavische lei. Plotseling bleek het hele financiële systeem op een luchtbel gebouwd te zijn. Mensen die veel geld op de bank hadden kregen er niets meer voor terug. Wat eerst genoeg was om een auto te kopen, was de week erna niet eens meer genoeg voor een brood. Mensen waren niet gewaarschuwd voor deze verandering, behalve sommige ambtenaren die dat door hadden. Die hadden van te voren grote leningen afgesloten om daar wat huizen van te kopen. Na de verandering van de munteenheid konden ze hun hoge leningen met een paar lei aflossen.

Een geschiedenis van een land werkt door in de mentaliteit. Zo hebben mensen nog steeds geen vertrouwen in de banken en verstoppen ze het geld liever in een kussen dan dat ze het op de bank zetten. Op de dag dat de lonen zijn overgemaakt is het super druk in de bank, vol met mensen die hun geld opnemen. Al de wisselkantoortjes horen ook bij deze mentaliteit. Je weet nooit wat de nationale lei doet. Het is veel veiliger om grote bedragen in dollars of euro’s te bewaren.

De corruptie zit iets wat diepgeworteld. Het is iets wat wij met onze westerse gedachtegang soms niet kunnen begrijpen. Kan je je voorstellen dat mensen bij een politiecontrole hun rijbewijs met wat geld erin aan de agent geven? Nog voordat de agent zegt dat er te hard gereden is krijgt hij al geld in zijn handen gedrukt. Of kan je je voorstellen dat je betaald voor een goed cijfer op school en op de universiteit? Dat de leraar duidelijk maakt hoeveel geld hij verwacht voor een 10, een 9 of een 8? Dat sommige testen gewoon te moeilijk zijn of de vragen zo gesteld zijn dat er voor de leraar altijd wel wat fouten te vinden valt zodat de studenten die niet betalen geen goede cijfers hebben. Natuurlijk gebeurt die niet altijd, maar als ik de verhalen mag geloven is het niet iets wat zelden voorkomt. Het zou bij mij nooit in mijn gedachten opgekomen zijn om de docenten geld te geven om zo een beter cijfer te krijgen. Overigens zou dat in Nederland niet eens helpen. Maar deze week hoorde ik iemand trots vertellen dat hij een hoog cijfer had gehaald voor een tentamen. Zonder te betalen, wat de meerderheid van de klas wel had gedaan. Daar zakt je mond toch van open?